Trong bối cảnh xã hội phát triển nhanh chóng, giáo dục ngày càng trở thành một yếu tố quan trọng quyết định tương lai của trẻ. Tuy nhiên, sự gia tăng của cạnh tranh học tập, kỳ vọng từ gia đình, và áp lực từ hệ thống giáo dục đã dẫn đến tình trạng căng thẳng học tập nghiêm trọng ở trẻ em và thanh thiếu niên. Các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng áp lực học tập kéo dài có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tinh thần, thể chất và sự phát triển toàn diện của trẻ.

Vậy đâu là nguyên nhân của áp lực học tập ở trẻ em

• Kỳ vọng từ cha mẹ và xã hội Baumrind (1991) phân loại phong cách nuôi dạy con thành ba nhóm: độc đoán (authoritarian), dân chủ (authoritative), và buông lỏng (permissive). Trong đó, trẻ được nuôi dạy theo phong cách độc đoán có xu hướng chịu áp lực cao hơn do cha mẹ đặt nặng thành tích học tập. Nghiên cứu của Wang & Sheikh-Khalil (2014) chỉ ra rằng sự can thiệp quá mức của cha mẹ vào việc học có thể gây căng thẳng, giảm động lực nội tại và ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tinh thần của trẻ.
• Hệ thống giáo dục cạnh tranh Các hệ thống giáo dục có tính cạnh tranh cao như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Việt Nam thường có tỷ lệ học sinh chịu căng thẳng học tập cao. Nghiên cứu của PISA (2018) cho thấy học sinh ở các nước châu Á có điểm số cao hơn trong các bài kiểm tra quốc tế nhưng cũng báo cáo mức độ lo âu và căng thẳng học tập lớn hơn so với học sinh ở các nước Bắc Âu.
• Sự bùng nổ công nghệ và thông tin Việc tiếp cận quá nhiều thông tin học tập trên Internet có thể gây quá tải nhận thức (cognitive overload) ở trẻ. Áp lực từ so sánh bản thân với bạn bè trên mạng xã hội cũng là một nguyên nhân dẫn đến lo âu và mất tự tin (Twenge et al., 2017).

HỆ LUỴ CỦA ÁP LỰC HỌC TẬP ĐỐI VỚI TRẺ EM:

• Ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ (APA, 2019) báo cáo rằng học sinh trung học chịu áp lực học tập có nguy cơ cao mắc các rối loạn lo âu (anxiety disorders), trầm cảm (depression) và hội chứng kiệt sức học đường (academic burnout). Nghiên cứu của Lu (2020) tại Trung Quốc cho thấy 48% học sinh cấp 3 có dấu hiệu rối loạn lo âu do áp lực học tập.
• Ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất Căng thẳng học tập kéo dài có thể kích thích tiết cortisol quá mức, dẫn đến mất ngủ, rối loạn tiêu hóa, giảm miễn dịch và tăng nguy cơ bệnh tim mạch sớm (Chrousos, 2009). Học sinh học tập quá mức (>10 giờ/ngày) có nguy cơ mắc bệnh cột sống cao hơn 30% so với học sinh có chế độ học tập và vận động cân bằng (Lee et al., 2018).
• Giảm động lực học tập và sáng tạo Nghiên cứu của Ryan & Deci (2000) về Thuyết Động lực Nội tại (Self-Determination Theory) cho thấy áp lực học tập quá lớn có thể làm giảm động lực tự nhiên của trẻ, khiến việc học trở thành một nghĩa vụ nặng nề thay vì niềm vui khám phá tri thức. Học sinh chịu áp lực học tập cao có xu hướng học vẹt (rote learning) thay vì tư duy sáng tạo và phản biện (Zhao, 2015).

CHÚNG TA CÓ THỂ CÓ NHỮNG GIẢI PHÁP NÀO để GIẢM ÁP LỰC HỌC TẬP CHO TRẺ EM?

• Thay đổi tư duy giáo dục của cha mẹ và nhà trường Khuyến khích phương pháp học tập cân bằng: Giảm bớt bài tập về nhà không cần thiết, tập trung vào chất lượng hơn số lượng. Chấp nhận sự đa dạng của trí tuệ: Thay vì chỉ đánh giá trẻ qua điểm số, nên xem xét các năng lực khác như khả năng sáng tạo, trí thông minh cảm xúc (EQ) và kỹ năng xã hội (Gardner, 1983).
• Tích hợp phương pháp giáo dục thân thiện với não bộ Học tập theo nhịp sinh học tự nhiên: Nghiên cứu của Walker (2017) chỉ ra rằng việc bắt đầu giờ học quá sớm có thể ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu suất học tập và sức khỏe của trẻ. Các trường học tại Phần Lan, Đan Mạch đang thử nghiệm bắt đầu giờ học muộn hơn để cải thiện giấc ngủ và khả năng tiếp thu của học sinh. Áp dụng mô hình giáo dục STEAM (Science, Technology, Engineering, Arts, Mathematics) để giúp trẻ học tập một cách sáng tạo và chủ động hơn (Bybee, 2013).
• Cải thiện sức khỏe tinh thần và thể chất của trẻ Khuyến khích trẻ vận động ít nhất 60 phút/ngày để giảm stress và tăng cường tuần hoàn não (WHO, 2020). Dạy trẻ kỹ năng quản lý căng thẳng: Các kỹ thuật như thiền định (mindfulness), viết nhật ký cảm xúc, hoặc tham gia các hoạt động nghệ thuật có thể giúp trẻ giải tỏa áp lực học tập (Kabat-Zinn, 1990).

Áp lực học tập ở trẻ em là một vấn đề nghiêm trọng trong xã hội hiện đại, ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần, thể chất và động lực học tập của trẻ. Các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng cần có sự điều chỉnh trong phương pháp giáo dục, cách tiếp cận của cha mẹ và môi trường học đường để giúp trẻ phát triển một cách cân bằng và toàn diện.

Thay vì chỉ tập trung vào thành tích, hãy giúp trẻ học tập với niềm vui và động lực nội tại, để mỗi ngày đến trường là một trải nghiệm hạnh phúc!

Tài liệu tham khảo khoa học:

1. Baumrind, D. (1991). “The influence of parenting style on adolescent competence and substance use.” Journal of Early Adolescence.
2. Wang, M. T., & Sheikh-Khalil, S. (2014). “Does parental involvement matter for student achievement and mental health?” Child Development.
3. Twenge, J. M., et al. (2017). “Social media use and mental health among adolescents.” Clinical Psychological Science.
4. Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). “Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation.” American Psychologist.
5. Walker, M. (2017). Why We Sleep: Unlocking the Power of Sleep and Dreams.
6. WHO (2020). “Physical activity and children: Guidelines for health promotion.”